KOŚCIÓŁ OGNISSANTI – FLORENCJA MNIEJ ZNANA

Kościół Ognissanti

Kościół Ognissanti we Florencji czyli Wszystkich Świętych jest prawdziwą gratką dla miłośników sztuki i miejsc mniej znanych. To właśnie tutaj pochowano jednego z najbardziej znanych na świecie artystów: Sandro Botticelli oraz jego muzę Simonettę Vespucci.

Jak pisałam w artykule o Botticellim, Sandro Filipepi umarł w samotności i zapomnieniu. Jak donosi nam późniejszy “plotkarz“ Giorgio Vasari, podobno artysta chciał spocząć u stóp “najpiękniejszej z pięknych“ i muzy jego życia: Simonetti Vespucci. To jej urodę uwiecznił on na wielu swoich obrazach, z których najsłynniejsze to ”Narodziny Wenus“ i ”Wiosna“.

Simonetta Vespucci
Simonetta jako Wenus

Simonetta pochodziła z arystokratycznej rodziny Vespucci, do której należał również Amerigo Vespucci. Rodzina, na której herbie widnieją osy od słowa vespa objęła opieką kościół Ognissanti i zapłaciła za wiele obrazów i fresków.

Simonetta była prawdopodobnie kochanką Juliana, brata Wawrzyńca Wspaniałego i uważano ją za najpiękniejszą kobietę w mieście. Delikatnego zdrowia, zmarła w bardzo młodym wieku, co jeszcze bardziej przyczyniło się do owiania jej urody w legendę.

Kościół Ognissanti znajduje się na pięknym placu o tej samej nazwie z widokiem na rzekę i na część miasta po jej drugiej stronie, Oltrarno. Świątynia jest położona niedaleko głównego dworca, Santa Maria Novella, ale poza typowym szlakiem turystycznym, co sprawia, iż turyści rzadko tutaj trafiają.

Kościół Ognissanti, Florencja
Barokowe wnętrze

Już fasada kościoła urzeka elegancją. To jeden z niewielu przykładów baroku we Florencji. Matteo Nigetti, uczeń Bernardo Buontalenti zakończył projekt w 1671 roku, inspirując się fasadą jednego z kościołów w Rzymie. Nad wejściem widnieje szesnastowieczna majolika z Koronacją Maryi. Podobno autor, Buglioni wykradł podstępem sekret techniki szklanej majoliki rodzinie della Robbia.

Budowę kościoła Ognissanti rozpoczęto w 1251 roku na życzenie zakonu Umiliati czyli Ukorzonych lub Skromnych. Przedstawiciele zakonu przybyli do Florencji kilkanaście lat wcześniej i osiedlili się strategicznie blisko rzeki. Kongregacja była otwarta zarówno dla kobiet jak i dla mężczyzn, i w przeciwieństwie do zakonów żebrzących, utrzymywała się z własnej pracy. Głównie ze szklarstwa i sukiennictwa, aktywności, która przyczyniła się w szczególny sposób do bogactwa Florencji. Umiliati mieli mały port przy rzece, wiele młynów wodnych i przędzalni. Bardzo szybko stali się jednym z najbogatszych zakonów w mieście, mogącym sobie pozwolić na zamówienia u najbardziej utalentowanych artystów.

Krucyfiks Giotto, Kościół Ognissanti Florencja
Giotto, Krucyfiks, 1315

Do kościoła na początku 14 go wieku zamówiono dużą Maestà autorstwa Giotta, dzisiaj do podziwiania w jednej z pierwszych sali Galerii Uffizi. Dla pocieszenia Giotto wykonał również krucyfiks, który znajduje się do dzisiaj w kościele. Krzyż uderza ilością ultramaryny, otrzymywanej z bardzo drogiego kamienia lapis lazuli i naturalnością ułożenia ciała Chrystusa. To właśnie Giotto zrewolucjonizował malarstwo europejskie, rezygnując ze sztywnych kanonów greckich i wprowadzając realizm i ekspresję.

W 15 tym wieku w kościele pracowali dwaj inni rozchwytywani malarze: Domenico Ghirlandaio i Sandro Botticelli. Wykonali oni dwa freski przedstawiające: Św. Hieronima i Św. Augustyna podczas pracy umysłowej. Charakteryzują się one dużą ilością szczegółów i czerpią z malarstwa flamandzkiego. Freski kiedyś znajdowały się na przegrodzie oddzielającej prezbiterium od części dla wiernych.

Domenico Ghirlandaio, Madonna della Misericordia, Florencja
Madonna della Misericordia, Domenico Ghirlandaio

Rodzina Vespucci zamówiła u Ghirlandaio “Ostatnią wieczerzę” do refektorium, czyli miejsca na posiłki dla zakonników. Dzisiaj ten fresk można zobaczyć tylko w niektóre dni tygodnia. Natomiast w kościele widać inny fresk artysty przedstawiający Madonnę Miłosierdzia. Pod płaszczem Matki Boskiej, za staruszkiem ubranym na czerwono widać Amerigo Vespucci. Jako jeden z pierwszych żeglarzy Amerigo zorientował się o odkryciu nowego kontynentu w 1492 roku. Dlatego Ameryka do dzisiaj nosi jego imię.

Z czasem włókiennictwo znacznie podupadło, a zakon Umiliati, który stracił swoje znaczenie został zniesiony przez papieża w 1571 roku. Kosma I Medyceusz sprowadził wtedy na ich miejsce franciszkanów, którzy od razu zajęli się odnową kościoła i klasztoru. Na murach krużganku zamówiono wtedy cykl fresków o życiu Św. Franciszka. Zakonnicy przywieźli do kościoła jedną ze swoich cenniejszych relikwii, tunikę, w którą był ubrany Franciszek podczas otrzymania stygmat w 1224 roku.

W Zakrystii można zobaczyć resztki czternastowiecznych fresków malarzy tak zwanych giotteschi, czyli tych, którzy przejęli nowinki wprowadzone przez Giotta.

Ciekawostka: W kaplicy po lewej stronie ołtarza wisi krucyfiks Wita Stwosza, autora ołtarza w krakowskiej katedrze. A w ukrytej kapliczce po prawej stronie została pochowana Carolina Bonaparte, siostra Napoleona.


Interesuje Cię wizyta z przewodnikiem również po mniej znanych miejscach? Zamów wizytę całodniową.

SANDRO BOTTICELLI – 10 CIEKAWYCH FAKTÓW

Sandro Botticelli to dzisiaj jeden z najbardziej znanych malarzy na świecie. Obrazy: Wiosna i Narodziny Wenus (obydwa w Uffizi) stały się ikonami piękna i sztuki. Poznaj 10 faktów i ciekawostek z życia Botticellego.

Sandro Filipepi Botticelli, autoportret

1. DLACZEGO BOTTICELLI A NIE FILIPEPI
Alessandro Botticelli urodził się w 1445 roku we Florencji w dzielnicy Santa Maria Novella jako czwarty syn w rodzinie garbarza. Mimo iż jego prawdziwe nazwisko to di Vanni Filipepi, do historii przeszedł jako Botticelli. Według historyków sztuki, ten przydomek wywodzi się od słowa “battigello” oznaczającego rzemieślnika, wyklepującego złoto na cieniutkie listki. Wykorzystywano je do tworzenia tła i szczegółów na ówczesnych obrazach. Prawdopodobnie nasz Sandro odebrał pierwsze wykształcenie artystyczne w warsztacie brata Antonia, który zajmował się właśnie “biciem” złota.

Sandro Botticelli, Boska Komedia

2. RYSUNKI ARTYSTY
Botticelli był bardzo utalentowanym rysownikiem. Wielowiekowa tradycja artystyczna we Florencji wymagała od każdego artysty zdolności i szybkości w szkicowaniu. Przed każdym dziełem malarskim, rzeźbiarskim czy architektonicznym wykonywano setki rysunków. Studiowanie perspektywy, anatomii, ekspresji, układania się szat na ciele itd stanowiło podstawę każdej sztuki. Sandro Botticelli tworzył figury za pomocą linii i podkreślając ich kontury. Faliste linie i wydłużone, eleganckie formy to charakterystyczna cecha sztuki Alessandra.
Niektóre rysunki artysty przetrwały do dziś, na przykład te przechowywane w zbiorach galerii Uffizi.

Jedną z najbardziej niesamowitych prac rysunkowych Botticellego są ilustracje do specjalnego wydania Boskiej Komedii Dantego. To specjalne pergaminowe wydanie zostało zamówione przez kuzyna Wawrzyńca Wspaniałego a Sandro wykonał 100 ilustracji, z których przetrwało 92, przechowywanych w Berlinie i w Watykanie. Uderzają one prostotą i jednocześnie elegancją.

Sandro Botticelli, Madonna z granatem

3. SMUTNE MADONNY
Melancholia na twarzach malowanych postaci, szczególnie smutne Madonny stała się znakiem rozpoznawczym artysty. A tymczasem mało kto wie, iż zostały one, można powiedzieć, opatentowane przez Filippo Lippi, w którego warsztacie kształcił się przez jakiś czas młody Sandro. Filippo, zakonnik, kobieciarz i utalentowany malarz stworzył ideał piękna kobiecego popularnego w 15 tym wieku. Były to właśnie blondynki o jasnej karnacji i o smutnym wyrazie twarzy. Botticelli zapożyczył z wielkim sukcesem model mistrza.

Przyklady rysunkow skazancow

4. MALARZ TRUPÓW
 
W 1478 roku po nieudanej konspiracji Pazzich, mającej obalić Medyceuszy, wielu jej uczestników wyłapano i skazano na śmierć. Botticelli dostał wtedy dziwne zamówienie. Musiał narysować zwłoki powieszonych z okien Bargello skazańców. Te rysunki zostały potem wywieszone na fasadzie Palazzo Vecchio. Zadanie może wydawać się nam dzisiaj dziwne, aczkolwiek pozwalało artystom na studiowanie anatomii martwego ciała. Te rysunki wykorzystywano potem przy tworzeniu obrazów czy fresków o tematyce na przykład ukrzyżowania.

Botticelli, Pallas Atena i centaur

5. AKADEMIA PLATONA
Już na początku lat 70 tych Botticelli był związany z kręgiem literatów i filozofów, zrzeszających się pod nazwą Akademii Platona lub Neoplatońskiej. Odkrycie kultury klasycznej dzięki jej tłumaczeniom na język łaciński, zapoczątkowało próbę połączenia ideałów klasycznych z ideałami chrześcijańskimi. Wenus stała się wtedy symbolem piękna i miłości, dzięki którym człowiek mógł wznieść się duchowo ponad świat materialny. Marsilio Ficino, Pico della Mirandola, Agnolo Poliziano i wielu innych zbierało się pod patronatem Wawrzyńca Wspaniałego w podmiejskiej willi Castello a po jego śmierci w ogrodach Orti Oricellai .

Botticelli przelał idee neoplatońskie na drewno i płótno, oddając modną tematykę mitologiczną i tworząc nowe kanony piękna i stylizacji.

Fresk w Kaplicy Sykstynskiej, Sandro Botticelli

6. KAPLICA SYKSTYŃSKA
W 1480 roku najlepsi artyści z Florencji zostali wysłani do Rzymu, by pracować nad cyklem fresków w kaplicy Sykstyńskiej dla papieża Sykstusa IV. Wśród nich Botticelli, który stworzył trzy freski związane z historią Mojżesza i Chrystusa. Była to według krytyków słabsza praca artysty, prawdopodobnie spowodowana dostosowaniem się do jednolitego stylu Perugino i do tradycyjnego ujęcia tematu. Botticelli miał tutaj mniejszą okazję na pokazanie swojej wyjątkowości.

Sandro Botticelli, Oplakiwanie Chrystusa, pozniejszy obraz artysty

7. KRYZYS MISTYCZNY 
Pod koniec 15 go wieku Sandro Botticelli przeżył wielki kryzys duchowy. Wiemy, iż był on pod dużym wrażeniem moralizatorskich kazań dominikańskiego brata Girolamo Savonaroli. Savonarola krytykował luksusy, rozwiązłość i korupcję panująca w mieście. Dominikanin, o bardzo charyzmatycznej osobowości odegrał wielki wpływ na ówczesnych artystów. Botticelli właśnie wtedy powrócił do tematyki religijnej i do stylu archaicznego. Ówczesne obrazy oddają niepokój, introspekcję i mistycyzm. Podobno Botticelli, kiedy Savonarola został skazany na śmierć w 1498 roku, wypowiadał się w jego obronie. Mówi się też o spaleniu niektórych obrazów o tematyce mitologicznej przez artystę.

Portret Simonetta Vespucci

8. MUZA ARTYSTY: SIMONETTA VESPUCCI
Jeśli przyjrzyjcie się obrazom artysty, wiele kobiet ma podobną fizjonomię. Wiemy, iż muzą Sandra była Simonetta Vespucci, prawdziwa piękność i dzisiaj powiedzielibyśmy influencer tamtych lat we Florencji. To jej twarz podziwiamy prawdopodobnie na obrazach Wiosna, Narodziny Wenus, Pallas Atena z centaurem czy na wielu obrazach z Madonną. Simonetta Cattaneo urodziła się w Portovenere w rodzinie arystokratycznej i w wieku 16 lat wydano ją za mąż w za Marco Vespucci. Po przybyciu do Florencji, oczarowała wielu artystów i samego Juliana z Medyceuszy, brata Wawrzyńca, którego została prawdopodobnie kochanką. Simonetta umarła bardzo młodo w wieku 23 lat, a jej wizerunek przetrwał przez wieki dzięki Botticelliemu. Co ciekawe malarz został pochowany w tym samym co ona kościele, pod patronatem rodziny Vespuccich.

Grob Sandra Botticellego, kosciol Ognissanti we Florencji

9. ŚMIERĆ W ZAPOMNIENIU 
Ostatnie lata Alessandro spędził w izolacji i zapomnieniu. Po Narodzeniu mistycznym nie dostał już żadnego innego zamówienia. Były to lata sukcesu artystów takich jak Leonarda da Vinci, Michał Anioła czy Rafaela podczas gdy sztuka Botticellego była uważana za przestarzałą. Szczególnie, iż ostatnie prace artysty cechują się powrotem do gustów czternastowiecznych i zrezygnowaniem z kanonów renesansu. Kryzys wewnętrzny, introwertyczny charakter i słabe zdrowie prawdopodobnie przyczyniły się do odizolowania artysty i unikania większych wydarzeń.

Sandro Botticelli umarł w 1510 roku i został pochowany w rodzinnym grobie w kościele Ognissanti we Florencji. Przez wiele lat tylko napis na podłodze w jednej z kapliczek pokazywał jego miejsce pochówku i nie wystawiono mu nawet pomnika.

Sandro Botticelli, Wenus art pop

10. ODKRYCIE BOTTICELLEGO W 19 TYM WIEKU
Przez trzy wieki, dzieła Botticellego znajdowały się w zupełnym zapomnieniu. Dopiero po wojnach napoleońskich, w 19 tym wieku, kiedy zlikwidowano wiele kościołów i klasztorów, obrazy artysty trafiły na rynek sztuki. Tak narodziło się wielkie zainteresowanie sztuką Filipepi, które znacznie wzrosło w drugiej połowie zeszłego wieku.
Dzisiaj obrazy Sandro Botticellego zostały zinterpretowane przez wielu artystów, w filmach, reklamach czy kulturze pop. Sylwetka Wenus jest jedną z najbardziej znanych figur sztuki na świecie.

We Florencji w muzeum Uffizi znajduje się jedna z najbogatszych kolekcji dzieł artysty. Zapraszam więc na wizytę.