Katedra w Sienie – Santa Maria Assunta
POSADZKA W KATEDRZE W SIENIE
Katedra w Sienie urzeka wszystkich na zewnątrz, ale to jej wnętrze prawdziwie zapiera dech w piersiach. Bez przesady można powiedzieć, iż jest to jeden z najpiękniejszych kościołów na świecie. Jego wygląd to efekt wielu lat pracy setki artystów i rzemieślników. Mieszkańcy Sieny, nie mogąc przewyższyć Florencji co do rozmiaru katedry, przewyższyli ich jej pięknością i bogactwem.
Najbardziej niesamowita rzecz w katedrze w Sienie to nie jej fasada czy kaplica Berniniego, dzieła Donatella, Michała Anioła, kolorowe freski Pinturicchia, średniowieczny pulpit Nicola Pisano lecz… posadzka. Wykonana z marmurowych intarsji na przełomie wielu wieków zdumiewa rozmiarem i skomplikowanym programem ikonograficznym.
Zabrałam się za trudne zadanie: opisanie tej posadzki w kilkudziesięciu zdaniach. W internecie brakuje konkretnych artykułów po polsku na jej temat. Jednak kiedy wybierzecie się do katedry w Sienie, będziecie potrzebować klucza, który uchyli przed Wami drzwi do zrozumienia jej przesłania.
Na końcu tekstu znajdziecie informacje praktyczne. Ja natomiast bardzo lubię oprowadzać turystów po katedrze w Sienie i odkrywać uroki jej posadzki.
Najstarsza scena w mozaice, odnowiona w 1865 roku przez Leopolda Maccari
TECHNIKA WYKONANIA
Posadzka w katedrze składa się z 56 scen, do których rysunki przygotowawcze wykonali w większości artyści z okolic Sieny. Początkowo używano techniki graffito, na płycie białego marmuru wiercono linie, które wysypywano czarnym “piaskiem”. Później zaczęto dodawać kolorowe marmury i kamienie tak jak w intarsjach drewnianych, tworząc w ten sposób coraz bardziej skomplikowane sceny z wieloma szczegółami i efektem światłocienia.
Do posadzki w Sienie użyto głównie marmuru i kamieni tylko w czterech kolorach: białym, żółtym, czarnym i czerwonym. Tylko jedna scena z wilczycą, symbolem Sieny, prawdopodobnie najstarsza, została wykonana w mozaice czyli z malutkich kawałków kamieni.
LATA WYKONANIA
Nad rysunkami przygotowawczymi do posadzki pracowali w większości artyści sieneńscy od 14 go do 18 go wieku. Niektóre sceny odnowiono w 19 tym wieku. Najważniejsze sceny wykonano w latach 1480 i w pierwszej połowie szesnastego wieku. Przy projekcie pracowali malarze i rzeźbiarze głównie ze Sieny, na przykład Sassetta, jego syn Giovanni di Stefano, Matteo di Giovanni, Domenico Beccafumi, Antonio Federighi.
Tylko jedną scenę, Wzgórze Mądrości, przygotował malarz z Umbrii, Pinturicchio, który pracował w tym czasie przy freskach w bibliotece Piccolomini.
Plan posadzki, Giovanni Paciarelli, 1884
TEMATYKA
Musicie wiedzieć, iż cykl ikonograficzny posadzki zaczęto analizować dopiero w latach 70 tych zeszłego wieku. Jej tematyka stanowi więc wciąż zagadkę i jest obiektem wielu hipotez. Pierwsze sceny odnoszą się do kultury klasycznej i pogańskiej: Wilczyca karmiąca bliźnięta, Hermes Trismegistos, legendarny posiadacz wiedzy, koło Fortuny, 10 Sybill i Wzgórze mądrości z filozofami pieczołowicie dążącymi do zdobycia wiedzy.
Część ramienia i chóru ozdabiają sceny ze Starego testamentu, historia ludu żydowskiego z Dawidem, Eliaszem, Mojżeszem. Na samym ołtarzu przedstawiono scenę Poświęcenia Izaaka, alegoria śmierci Chrystusa i Eucharystii. Pojawiają się również później wykonane alegorie cnót i siedmiu etapów życia człowieka.
Według niektórych cały cykl jest ścieżką inicjacyjną dla człowieka dążącego do zbawienia i wiedzy i ma przesłanie ezoteryczne.
Prawdopodobnie to Alberto Aringhieri, rektor katedry w latach 80 tych 15 go wieku i na poczatku 16 go wieku zaplanował cykl ikonograficzny posadzki zrozumiały tylko dla wybranych. W niektórych miejscach możecie zobaczyć jego imię i nazwisko, a w kapliczce Jana Chrzciciela widnieje jego portret. Jest on pokazany jako kawaler Rodi, członek zakonu, do którego należał.
Na zewnątrz katedry można zobaczyć magiczny kwadrat Sator, o którym pisałam na blogu. Te i inne elementy katedry składają się na tajemnicę jej przesłania.
Hermes Mercurius Trimegistus
NIEKTÓRE SCENY
Hermes Trismegistos – rysunek Giovanni di Stefano, 1488
Zaraz przy wejściu do katedry pojawia się legendarny posiadacz wiedzy, Hermes Trismegistos czyli trzykrotnie wielki, podpisany jako rówieśnik Mojżesza (contemporaneus Moysi). Przekazuje on księgi dwóm postaciom, prawdopodobnie symbolizującym dwa światy, wschodni i zachodni. Obok pojawia się cytat z ksiąg rzymskiego pisarza chrześcijańskiego z 4 wieku Laktancjusza:
Bóg, stworzyciel wszystkich rzeczy, stworzył drugiego widocznego boga / i stworzył go jako pierwszego i jedynego / w nim się zrealizował i miłuje swojego Syna, który nazywa się Świętym Słowem.
W tych latach genialny Marsilio Ficino przetłumaczył z greckiego na łaciński dla Medyceuszy we Florencji “Corpus hermeticum”, tekst filozoficzny uznawany za dzieło właśnie Hermesa. Przyczyniło się to do rozpowszechnienia filozofii neoplatońskiej i hermetyzmu.
Sybilla Kumańska – Giovanni di Stefano, 1482-83
W lewej i prawej nawie znajduje się 10 sybill, mitologicznych dziewic i wieszczek, które przepowiadały przyszłość wypowiadając enigmatyczne zdania. Są one pokazane z cytatami z dzieła Laktancjusza, odnoszącymi się do przyjścia Mesjasza i do jego Pasji. Każda z nich pochodzi z innej części basenu Morza śródziemnomorskiego, jest podpisana i została namalowana przez innego artystę.
Na zdjęciu Sybilla z Kume (dzisiejsza Kampania we Włoszech), z legendarnymi dziewięcioma księgami, które chciała sprzedać królowi rzymskiemu Tarkwiniuszowi Pysznemu. W rzeczy samej kupił on tylko trzy księgi, a sześć zostało zniszczonych.
Cytat tej sybilli odnosi się do przyjścia stworzyciela Nowego Królestwa, narodzonego z dziewicy. “Nascitur Ordo Iam Redit et Virgo Redeunt / Saturnia Regna Iam / Nova Progenies Caelo“.
Sybille wpisują się w ten sposób w cykl oznajmiający Zbawienie i Dobrą Nowinę dla całej ludzkości.
Alegoria Wzgórza Mądrości – Pinturicchio, 1505-06
Scena centralna głównej nawy należy do najbardziej skomplikowanych. Rysunek przygotował malarz z Umbrii, Bernardino Betti o przydomku Pinturicchio.
Po prawej stronie widzimy alegorię Fortuny, z rogiem obfitości i rozpiętym żaglem, jedną nogą opiera się na kuli a drugą na statku ze złamanym masztem. Na wyspę przybyli mędrcy i mozolnie wspinają się na wzgórze, na którego szczycie siedzi alegoria Mądrości. Daje ona palmę Sokratesowi i księgę Kratesowi, który wysypuje klejnoty, rezygnując symbolicznie z dóbr materialnych.
Przekaz jest dość czytelny: droga do mądrości jest mozolna i pełna niebezpieczeństw, tylko nieliczni przejdą ją aż do końca. Jednak nagroda pozwala na prawdziwe odnalezienie sensu życia i wzniesienie się ponad świat materialny.
“O wy ludzie, śpieszcie się wspiąć wysoko, pokonajcie wysoką górę, wspaniała nagroda, która wynagrodzi Wasze wysiłki to palma dająca spokój ducha”.
Eliasz wznosi się do nieba na ognistym rydwanie – Domenico Beccafumi 1519-24
Sceny centralne przed ołtarzem w sześciokącie pokazują historię proroka Eliasza i kapłana kultu Baala, Achaba. Ta historia biblijna stanowi swoisty unikat w sztuce religijnej i jest pokazana z niezwykłym bogactwem szczegółów dzięki rysunkom malarza i rzeźbiarza Domenico Beccafumi. Widać tutaj jak technika intarsji marmurowych została doprowadzona w Sienie do perfekcji.
Na zdjęciu Eliasz, który wznosi się na ognistym rydwanie ciągniętym przez anioły do nieba.
Śmierć Absaloma, anonim, 1447
Ciekawa scena rzadko pokazywana w sztuce. Opowiada historię syna króla Dawida, Absaloma który zyskał poparcie ludu i chciał obalić ojca z tronu. Ale wojska Dawida wygrały bitwę z Absalomem. Ten uciekając przed żołnierzami zaplątał się swoimi długimi włosami między gałęziami drzew i został zabity włóczniami.
Prawdopodobnie scena ma przypominać złe przykłady wiary z historii Starego Testamentu.
INNE SCENY
Zabicie kapłanów Achaba, sceny centralne, Domenico Beccafumi
Scena centralnej nawy, koło Fortuny z cytatami filozofów
Sybilla z Libii, 1480?
Sybilla Helespontyjska, Neroccio di Bartolomeo de’ Landi
Król Dawid, po bokach Dawid i Goliat
Siedem wieków człowieka, Alessandro Franchi – posadzka w katedrze w Sienie
INFORMACJE PRAKTYCZNE
Podłoga w katedrze w Sienie jest odkrywana całkowicie tylko w okresie letnim, zazwyczaj w lipcu i pod koniec sierpnia przez 2 miesiące. Bilet do katedry kosztuje wtedy trochę więcej. W okresie “zakrycia” można zobaczyć tylko 5 scen centralnych, 10 sybill i niektóre sceny boczne. Posadzka jest w ten sposób chroniona przed wytarciem, kurzem i zniszczeniem.
Info praktyczne o cenach biletów i godzinach otwarcia katedry na stronie oficjalnej OPA Siena.
Jeśli jesteście zainteresowani zwiedzaniem Sieny i katedry z przewodnikiem, zapraszam do kontaktu.