Czy widzieliście już nowy film Christophera Nolana, Tenet? W wielu miejscach we Włoszech otwarto kina dopiero od niedawna, a to film, o którym wszyscy mówią i piszą. Jeszcze nie miałam okazji go obejrzeć, ale słyszałam od znajomych, że trzeba przygotować się na duże skoki w czasie i przestrzeni i problemy ze zrozumieniem wątku i fabuły.
Już sam tytuł: Tenet jest fascynujący i mało kto wie, iż odnosi się do centralnego słowa zawartego w magicznym kwadracie Sator. Ten kwadrat został znaleziony w wielu miejscach byłego Cesarstwa Rzymskiego. Najstarsze kwadraty odkryto w 1925 i w 1936 roku roku na kolumnach w Pompejach. Ich datę szacuje się na pierwszy wiek naszej ery, a dokładnie 76 rok, przed wybuchem Wezuwiusza. Inne kwadraty znaleziono na kościołach i zamkach w całej Europie. W Toskanii jeden z bardziej znanych jest wbudowany w zewnętrzną ścianę katedry w Sienie.
Kwadrat, jak widzicie na zdjęciu, zawiera pięć słów: Sator, Arepo, Tenet, Opera i Rotas, które mogą być czytane poziomo i pionowo, od prawej i od lewej, tworząc w ten sposób palindrom. Każde słowo pojawia się cztery razy w kwadracie. Jego znaczenie i funkcja pozostają jednak tajemnicą mimo wielu hipotez i badań. Na przykład znaczenie słów zostało zinterpretowane w ten sposób:
– Sator, czyli siewca i alegorycznie w Nowym Testamencie, stworzyciel i ojciec. W kulturze rzymskiej mówi się o uniwersalnym stworzycielu, a niektórzy badawcze odnoszą to słowo do boga Saturna.
– Arepo, słowo to nie pojawia się w żadnym tekście łacińskim, choć istnieje podobieństwo z greckim słowem “aripus” czyli sierpem. Miałoby to wtedy sens wraz ze słowem siewca lub Saturn, którego jednym z atrybutów jest właśnie sierp.
– Tenet, czyli z języka łacińskiego, trzyma, prowadzi.
– Opera, może znaczyć ostrożnie lub dzieło.
– Rotas, czyli koła.
Całe zdanie zostało zinterpretowane przez wielu badaczy jako: “Pan lub stworzyciel ziem zarządza cielesnymi kołami”. Zmiana kolejności słów na “Sator opera tenet arepo rotas“ daje inne znaczenie: “Siewca decyduje o swoich codziennych pracach, ale wyższy sąd decyduje o jego losie“. Jest wiele innych interpretacji i odsyłam Was do poszukiwań i lektur jeśli jesteście zainteresowani tym tematem.
Jeśli chodzi o słowo Tenet wykorzystane nieprzypadkowo przez reżysera jako tytuł filmu, znajduje się ono w samym centrum kwadratu. Ramiona słowa tworzą formę krzyża templariuszy, zakonu aktywnego w centralnej Europie od 12go do 14go wieku.
Rycerski zakon chronił początkowo pielgrzymów a później uczestniczył w wielu bitwach i w krucjatach, co dawało mu okazję do wielu podróży i rozprzestrzenienia własnej symboliki i kultury na terenie całej Europy. Wiele kościołów, gdzie znaleziono kwadrat Sator było związane właśnie z działalnością templariuszy. Znaczenie kwadratu staje się w ten sposób jeszcze bardziej tajemnicze.
Dużo symboli popularnych w średniowieczu pozostaje dla nas dzisiaj zagadką. Na przykład kościół we Florencji, San Miniato al Monte, a szczególnie jego fasada posiada wiele tajemnic i dziwnych reprezentacji, też związanych z kulturą templariuszy. Ich znaczenie jest jednak nie lada wyzwaniem dla badaczy i historyków, a nas fascynuje i zaciekawia.