CZARNA KRÓLOWA – KATARZYNA MEDYCEJSKA

Medyceusze to również kobiety: córki, żony, kochanki, królowe. Pisałam już o Marii Medycejskiej, córce Franciszka I, królowej na tronie Francji. Niekochanej przez Francuzów, wyśmiewanej i nazywanej przez nich Grubą Bankierką. Podobny los spotkał Katarzynę, wydaną za mąż za Henryka II i odmalowanej przez francuskich historyków i pisarzy w sposób nieobiektywny i przesadny.

Katarzyna Medycejska portret

Katarzyna spotkała się z wrogim powitaniem na dworze francuskim, wyśmiewano jej urodę i mieszczańskie pochodzenia, a później krytykowano jej trudne rządy w kraju podzielonym wojnami religijnymi między katolikami i protestantami. Nazwana Czarną królową lub Madame Żmiją, została oskarżona o spiski, otrucia, morderstwa i makiawelistyczne dążenie do władzy za wszelką cenę. Ile jest w tym prawdy a ile historycznych nadużyć i legend?

Katarzyna była córką Lorenzo II, duka z Urbino, wnuczką Wawrzyńca Wspaniałego, bratanicą Juliana, przyszłego papieża Klemensa VII. Jej dzieciństwo i młodość nie były najszczęśliwsze. Matka, Madeleine de la Tour umarła przy porodzie a ojciec kilka tygodni później, prawdopodobnie na chorobę weneryczną. Dziewczynka wychowała się początkowo u ciotek w Rzymie, potem we Florencji w Palazzo Medici Riccardi.

Caterina de Medici

W wieku 8 lat wujek Julian zamknął ją w klasztorze sióstr Murate we Florencji, obawiając się jej roszczeń do władzy jako ostatniej z rodu Medyceuszy. Odebrała przez te lata wielostronne wykształcenie i pobudzono w niej zainteresowanie sztuką, naukami ścisłymi i jazdą konną.

Co do jej charakteru znamy anegdotę, związaną z atakiem w 1529 roku na Florencję przez armię hiszpańską i pragnących powrócić do władzy wygnanych  z miasta Medyceuszy. Florentyńczycy, chcąc zemścić się na Katarzynie, wiedząc o jej pobycie w klasztorze, zjawili się tam w nocy. Dziesięcioletnia dziewczynka odważnie stanęła twarzą w twarz z najeźdźcami i rozbroiła ich intencje swoją determinacją i odwagą.

Malzenstwo Katarzyny z Henrykiem
Obraz Jacopo da Empoli, Uffizi – Ślub Katarzyny z Henrykiem II

W wieku 14 lat Katarzyna została wydana za mąż za drugiego syna króla Francji, Henryka II z Walezjuszy. Taki wiek był normalnym wiekiem dla zawierania związków małżeńskich, jeśli chcecie poczytać o tym więcej tutaj. Od razu po przybyciu na dwór francuski, Katarzyna spotkała się z niechęcią i wrogością. Arystokraci kpili z jej pochodzenia a lud uważał ją za wysłanniczkę i szpiega papieża.

Katarzyna wyróżniała się jednak inteligencją, pasją do sztuki i polowań, podobnie jak król Francji, Franciszek I, któremu szybko przypadła do gustu.
Znacznie przewyższała we wszystkim swojego męża, Henryka, znajdującego się pod wpływem o wiele starszej od niego Diany de Poitiers, późniejszej faworytki i kochanki.

Henryk II, krol Francji
Henryk II

W takich trudnych warunkach, Katarzyna spędzała swój czas w izolacji, początkowo nie mogąc zajść w ciążę i otaczając się astrologami, wróżbiarzami i jasnowidzami, z których najbardziej znani to Nostradamus i Cosimo Ruggeri. Czarna królowa to właśnie przydomek, który zawdzięcza zainteresowaniu alchemią i okultyzmem, ale takie „pasje” były podzielane w tamtych czasach na wielu dworach europejskich.

Katarzyna Medycejska, której nie smakowała kuchnia francuska, sprowadziła sobie kucharzy włoskich. Wiele składników kulinarnych, Medyceuszka uważała za afrodyzjaki: cukinie, grzyby, cebule, karczochy, seler, szalotka czy wino. Musiały one zadziałać, ponieważ Katarzyna, mimo iż niekochana przez męża, spłodziła mu aż dziesięcioro dzieci.

Potrawy dzisiejszej kuchni francuskiej takie jak: sos beszamelowy, crema pasticcera, kaczka w pomarańczach, omlet, naleśniki czy zupa z cebuli, by wymienić tylko kilka, wywodzą się z kuchni toskańskiej.
Wprowadziła też użycie widelca na dworze francuskim i logiczny podział potraw na słone i słodkie.

Diana De Poitiers
Portret Diany

W 1547 roku po śmierci króla w tajemniczych okolicznościach, 28-letni Henryk II zasiada na tronie Francji. Na dworze króluje jego kochanka Diana, słynąca ze swej urody, a Katarzyna Medycejska, odsunięta w cień, zajmuje się rodzeniem i wychowywaniem dzieci. Aż trzech jej synów będzie rządzić Francją, córki poślubią władców Europy a syn Henryk III będzie krótko królem Polski.

Henryk II, umiera 12 lat później na skutek tragicznego zranienia podczas turnieju rycerskiego. Katarzyna według niektórych bardzo go kochała i od dnia jego śmierci zaczęła ubierać się na czarno aż do końca jej życia. Według innych był to czysty marketing z jej strony. Po śmierci męża, Medyceuszka stała się w każdym razie nieoficjalną królową Francji, jako regentka w oczekiwaniu na pełnoletność pierwszego syna Franciszka. Sprawowała w ten sposób władzę przez wiele lat w imieniu trzech synów kolejno na tronie.

Rzez hugenotow, noc swietego Bartlomieja
Rzeź hugenotów

Jej rola w nocy Świętego Bartłomieja 24 go sierpnia 1572 roku pozostaje zagadką. Do Paryża przybyło wtedy wiele protestantów (hugenotów) na wesele córki Katarzyny, Małgorzaty Valois z Henrykiem III z Nawarry. Wydaje się jednak dziwne, by taki rozkaz wyszedł spod jej ręki biorąc pod uwagę, iż próbowała przez wiele lat rozwiązać konflikt religijny w sposób dyplomatyczny. To ona wydała przecież wcześniejsze edykty tolerancji dla protestantów i to ona starała się o ten związek małżeński między córką i władcą hugenotów, wierząc w stworzenie pojednania między dwiema religiami.

Katarzyna umarła w 1589 roku w zamku Blois, w kraju podzielonym konfliktami i spiskami. Czarna królowa doczekała się rehabilitacji i oczyszczenia z wielu legend i przerażających historii na jej temat dopiero w 20 tym wieku. Dzisiaj wielu patrzy na nią jako na dyplomatkę, starającą się o tolerancję religijną, patronkę sztuki i kobietę, która zrewolucjonizowała wiele dziedzin we Francji.

A Wy jak oceniacie Katarzynę Medycejską?

CARAVAGGIO – BACHUS

Caravaggio, portret, Bachus

Kim był Caravaggio?
Michelangelo Merisi o przydomku Caravaggio (1571-1610) to niezwykły artysta, który zrewolucjonizował malarstwo. We wczesnych latach swojej kariery w Rzymie, artysta żył w skrajnym ubóstwie, wykonując obrazy o tematyce religijnej oraz martwe natury, które potem sprzedawał za niewielkie pieniądze. Jego sytuacja bardzo się zmieniła, kiedy poznał kardynała Francesco Maria del Monte, który ugościł go we własnej posiadłości i przedstawił mu wpływowe osobistości w mieście. W ten sposób talent Caravaggia szybko nabrał rozgłosu, artysta zaczął dostawać wiele zamówień i dobrze za nie zarabiać. Niestety, zaczął wtedy również uczestniczyć w wielu pijaństwach, które zazwyczaj kończyły się kłótniami i bójkami. W 1606 roku śmiertelnie zranił Ranuccio Tommasoni, co spowodowało wydanie na niego wyroku śmierci i jego ucieczkę z Rzymu. Caravaggio uciekł do Neapolu, potem na Sycylię i na Maltę, a w 1610 roku zmarł niedaleko Porto Ercole w Toskanii, prawdopodobnie wycieńczony malarią. W muzeum Uffizi znajdują się trzy niesamowite obrazy artysty z różnych okresów twórczości: Bachus, Ofiara Izaaka i Tarcza z Głową Meduzy.

Bachus, Caravaggio, Uffizi

Bachus (1596-98)
Obraz został zamówiony przez kardynała del Monte jako prezent dla Ferdynanda I z Medyceuszy. Caravaggio przedstawił zmysłowego boga wina jako młodego mężczyznę ubranego w szeroką tunikę, imitując w ten sposób starożytne rzymskie posągi. Tunika zsuwa się z jego ramienia, opadając na biodra plątaniną fałd, które odsłaniają nagi muskularny tors. Na gęstych, kręconych włosach spoczywa korona z winogron i liści. Pogański bóg leniwie opiera się na materasie, oferując widzowi wino, dopiero co nalane do kielicha, o czym świadczą jeszcze fale na jego powierzchni. Przed nim, koszyk pełen owoców jesieni, sezonu żniwnego.

Chociaż obraz przedstawia temat mitologiczny, artysta w szczegółowy sposób oddaje rzeczywistość, bez żadnych ozdób. Opalona twarz młodego Bachusa, brudne czarne paznokcie i ciężki materac, na którym się opiera, bardziej wskazują na portret chłopca z warsztatu, ubranego dla zabawy w starodawny sposób niż jednego z bogów olimpijskich.

Caravaggio, Bachus, sala Uffizi

Znaczenie obrazu
Bachus według niektórych historyków sztuki jest alegorią Chrystusa. Mitologiczny bóg umarł i zmartwychwstał tak jak Chrystus, a brudne prześcieradło otula jego ciało jak całun, w który owinięty był martwy zbawiciel. Wino to symbol cierpienia i pasji za grzechy ludzkości, niejednokrotnie wspomniane w Nowym Testamencie. Namalowane owoce: winogrona, jabłka, granaty i figi są cytowane w biblijnej Pieśni nad Pieśniami. Zwiędłe liście symbolizują nieubłagany upływ czasu, a zepsute jabłko zachęca do refleksji nad krótkością życia i daremnością ziemskich przyjemności. Według filozofii neoplatońskiej, czarna kokarda blisko pępka symbolizuje jedność człowieka z bogiem. Dzieło posiada wiele innych symboli i ukrytych znaczeń.

Camera oscura malarstwo

Technika Caravaggia
Jeśli chodzi o technikę malarstwa, Caravaggio zrezygnował z artystycznego idealizmu na rzecz ścisłej obserwacji rzeczywistości. Dokładnie oddawał, to co widział, nawet jeśli szczegóły jak w wypadku Bachusa to brudne prześcieradło i materac. Artysta używał modeli, tworząc bezpośrednio na płótnie i rezygnując z rysunków przygotowawczych. Wymagało to niezwykłego talentu i perfekcji.

Caravaggio malował ludzi prostych, których poznawał podczas swoich wizyt w tawernach i na ulicach. Prostytutki, pijacy, karciarze… zmieniają się na jego obrazach w świętych, apostołów, ewangelistów. Artysta jak wielu innych od czasów renesansu (o czym mało kto wie) używał camera oscura czyli ciemnego pokoju. Malowana scena była odbijana do góry nogami, za pomocą specjalnej soczewki/lustra do ciemnego pokoju, w którym znajdował się artysta, a dokładnie na jego sztalugę. Caravaggio zrewolucjonizował użycie światła, malując prawdopodobnie przy użyciu świec. Postacie wyłaniają się na jego obrazach z ciemności, tworząc dramatyczną i tajemniczą atmosferę.

Bachus, Caravaggio, autoportret

Podczas diagnostycznych badań obrazu odkryto, iż na powierzchni wina w karafce, można zobaczyć autoportret artysty jak również sztalugę i płótno. Artysta przedstawił, to co widział, czyli również siebie samego!


A tak śpiewał Jacek Kaczmarski o obrazie
https://www.youtube.com/watch?reload=9&v=y9HrqjJ9BVQ


Wizyta w Uffizi, zapraszam!