DANTE WIELKIM POETĄ BYŁ!


Dante Boska Komedia fresk Duomo Domenico Michelino
Fresk Domenica di Michelino z 1465 roku, dzisiaj w katedrze we Florencji. Dante i alegoria nieba, piekła i czyśćca.

W Polsce mamy “narodowego wieszcza”, Adama Mickiewicza (choć różnie jest interpretowana jego przynależność narodowa, pisał on jednak po polsku), a we Włoszech mamy Florentyńczyka, Dante*. 
Durante Alighieri, bo takie było jego prawdziwe imię i nazwisko, jest uważany za kreatora języka włoskiego. Jako jeden z pierwszych pisarzy zaczął tworzyć w języku wulgarnym, porzucając stopniowo język łaciński. Nadał mu w ten sposób godność i wymyślił wiele słów i pojęć. Stworzył również transkrypcję języka, który istniał tylko w mowie potocznej.

Dante jest jednak znany przede wszystkim jako autor Boskiej Komedii, która na trwałe zmieniła naszą wizję życia po śmierci i utrwaliła się jako taka w naszej świadomości kulturalnej.

Durante (Dante jest skrótem od tego imienia) nie miał zbyt wielkiego szczęścia za życia i wydaje się jakby ten pech prześladował go również po śmierci. 25-go marca miano świętować po raz pierwszy we Włoszech dzień “Dantedì“. Przewidziano konferencje, spotkania i inne tematyczne wydarzenia. Niestety z oczywistych powodów, nic z tego nie wyszło. Na pewno uda się w końcu uczcić pamięć poety, w przyszłym roku 2021, kiedy wypadnie rocznica 700 lat od daty jego śmierci w Rawennie. 

Dante rzezba Enrico Pazzi
Niezbyt udana rzeźba Enrica Pazzi z Rawenny, z 1865 roku, dzisiaj na schodach kościoła Santa Croce we Florencji.

Tak, dobrze przeczytałeś lub przeczytałaś… Dante umarł w Rawennie i tam jest do dzisiaj pochowany. Jako należący do frakcji politycznej, wrogiej zbytniej ingerencji papieża w losy miasta, w 1302 roku został z niego wygnany. Spędził prawie dwadzieścia lat swojego życia poza Florencją, przemieszczając się z rodziną z jednego miasta do drugiego. W rodzinnym mieście pisarza, w kościele Santa Croce możecie zobaczyć tylko jego pusty grób czyli cenotaf, wykonany w 1829 roku. 

Florentyńczycy wielokrotnie próbowali wykupić zwłoki poety od mieszkańców Rawenny i nawet potajemnie je wykraść. Ale bez większych rezultatów. Na pustym grobie w kościele Santa Croce siedzi zamyślony poeta, a obok płacze w desperacji Poezja. Cenotaf został wyrzeźbiony przez Stefana Ricci i jest rezultatem rodzącego się w tamtych czasach sentymentu narodowego, który przyczynił się do zjednoczenia Włoch 30 lat później. Poeta został wybrany jako jeden z symboli nowo powstałego państwa.

Spotkanie Dante i Beatrice - Henry Holida
Spotkanie Dante i Beatrice, obraz malarza Henry Holiday z 1833 roku.

Nawet jeśli we Florencji nie możecie zobaczyć prawdziwego grobu Dante, warto odwiedzić miejsca związane z jego dzieciństwem, młodością i aktywnością polityczną. Durante Alighieri urodził się w rodzinie mieszczańskiej i niezbyt zamożnej w 1265 roku, niedaleko dzisiejszej katedry. Nie znamy dokładnego miejsca tego wydarzenia, ale tuż obok, w dwudziestym wieku miasto odrestaurowało fikcyjny dom, z małym placykiem, studnią i średniowieczną wieżą. Znajduje się tam również muzeum, które ukazuje historię życia poety. 

Na uwagę zasługuje jednak bardziej mały kościół Santa Margherita dei Cerchi niedaleko domu Dante. To przed nim według opowieści samego poety miało miejsce pierwsze spotkanie Beatrice, platonicznej miłości jego życia. Dante miał tylko 9 lat a Beatrice Portinari uczęszczała do tego kościoła na msze i celebracje. Według autora, spotkali się oni po raz drugi wiele lat później i nigdy nie zamienili między sobą żadnego słowa. Nie przeszkodziło to poecie w wybraniu Beatrice na muzę i w wyidealizowaniu jej jako wcielenie wszelkich cnót niebiańskich. Skromny kościółek, który łatwo przegapić w wąskiej ulicy, zyskał dużą popularność dzięki powieści Inferno, Dana Browna. Turyści wierzą, iż znajduje się w nim grób Beatrice i zostawiają na nim kwiaty i wydarte z notesu kartki z życzeniami miłosnymi.

Dante Cenotaf Kosciol Santa Croce Florencja, Stefano Ricci
Cenotaf w Santa Croce we Florencji.

Mało kto wie, że Dante miał żonę i trójkę lub czwórkę dzieci. On sam prawie nigdy o tym nie wspomina. Już za dziecka, jak to bywało w tamtych czasach, rodzina poety przeznaczyła go do poślubienia Gemmy, przedstawicielki zamożnej i wpływowej rodziny Donatich. Beatrice Portinari została natomiast wydana za mąż za bogatego bankiera Simone de Bardi i umarła mając zaledwie 24 lata.

Dante brał udział w 1289 roku w bitwie pod Campaldino, bitwie między frakcjami gibelinów i gwelfów, dwóch stronnictw, które krwawo walczyły o władzę nie tylko w Toskanii ale również na Półwyspie Apenińskim. Dante uczestniczył również aktywnie w życiu politycznym i przez dwa miesiące pełnił nawet funkcję priora, głosując i podejmując decyzję o losach miasta. To właśnie za politykę przyszło mu zapłacić wygnaniem. Wybierając frakcję przeciwną ówczesnemu papieżowi Bonifacemu VIII, naraził się na jego gniew, został fałszywie oskarżony i zakazano mu powrotu do miasta.

Boska Komedia, jedno z najważniejszych dzieł wszystkich czasów została napisana w latach 1308-1321 podczas wygnania poety. Dante wraz z poetą Wergiliuszem przemierza zaświaty, udając się do czyśćca, piekła i nieba. W swojej wędrówce spotyka wiele postaci historycznych, mitologicznych i jemu współczesnych. Polecam Wam zapoznanie się przynajmniej ze streszczeniem tego poematu, jako iż stanowi podstawę naszej kultury i do dzisiaj odnosi się niego wielu artystów, filozofów i pisarzy.

A tutaj kilka słów, które nagrałam o Dante w moim domowym zamknięciu.
https://youtu.be/FxZHTNvNE4c

Pozdrawiam, do usłyszenia i do następnego wpisu.

*Celowo nie odmieniam słowa Dante

CECHY RZEMIEŚLNICZE W ŚREDNIOWIECZU

cechy rzemieślnicze
Cechy rzemieślnicze – arti we Florencji

Wprowadzenie – cechy rzemieślnicze
Przechadzając się po centrum Florencji, Waszą uwagę mogą zwrócić nazwy niektórych ulic: Via Medici (Lekarzy), Via Tintori (Barwiarzy), Via degli Speziali (Aptekarzy), Via dell’Arte della Lana (Korporacji Wełny) i tak dalej… Wszystkie te nazwy odnoszą się do cechów rzemieślniczych czyli po włosku “Arti”, które zaczęły powstawać we Florencji i w innych miastach europejskich w połowie dwunastego wieku.

Te korporacje (lub gildy i zrzeszenia) narodziły się, by gromadzić rzemieślników pracujących w tym samym zawodzie, bronić ich praw, ustanawiać reguły, dbać o wysoki poziom danej działalności i brać czynny udział w życiu politycznym. To właśnie dzięki cechom rzemieślniczym, ekonomia we Florencji w trzynastym wieku była jedną z najsilniejszych w Europie. Korporacje łożyły środki w budowę nowych kościołów, budynków, a po ich zakończeniu, obejmowały nad nimi opiekę.

Efekty dobrego rzadu, Lorenzetti, Siena
Alegoria Dobrych Rządów – Siena, Palazzo Comunale

Cechy rzemieślnicze – geneza
Pierwszą i najbogatszą korporacją we Florencji była Arte di Calimala, od imienia ulicy Calimala (“calle maia“ czyli ulica główna), gdzie znajdowało się wiele warsztatów kupieckich. Zrzeszała ona handlowców, którzy importowali ”surową“ wełnę z zagranicy, zamawiali jej obróbkę i barwienie w mieście i odsprzedawali potem gotowe, kosztowne tkaniny do innych miast i państw. Calimala za swój symbol wybrała orła trzymającego w pazurach właśnie kłębek wełny i ten emblemat możecie znaleźć w wielu miejscach Florencji, między innymi na kościele San Miniato i na Baptysterium, nad którymi to budynkami korporacja objęła opiekę.

Zaraz po Calimala powstały inne ważne cechy rzemieślnicze: Bankierów, Sędziów i Notariuszy, Lekarzy i Aptekarzy, Wełny, Jedwabiu i Kuśnierzy. Gildy mniejsze, których było czternaście, zrzeszały między innymi: Rzeźników, Murarzy i Stolarzy, Hotelarzy, Ślusarzy, Płatnerzy, Rzemieślników skórzanych i tak dalej.

Sredniowieczny warsztat

Funkcjonowanie korporacji
Korporacje broniły własnych interesów przed konkurencją i uchwalały prawa, reguły i własny status. By móc wejść do danej gildy, trzeba było być spokrewnionym z jednym z jej rzemieślników, wykazać umiejętności w zawodzie i uiścić opłatę za wstęp. Dzieci uczyły się rzemiosła od rodziców i pozostawały w nim całe życie przekazując tradycję z pokolenia na pokolenie. Czyli taka rzeczywistość, w której było niemożliwością uwolnienie się od własnego losu w zależności od miejsca urodzenia.

Pisarze i malarze, na przykład Dante, należeli zazwyczaj do korporacji Aptekarzy (wyrabianie kolorów z pigmentów) lub Kuśnierzy (wyrabianie pędzli i piór z ogonów zwierzęcych) a architekci do korporacji jedwabiu (nauka pracy nad złotem i innymi materiałami oraz precyzyjność).

Polityka
Cechy rzemieślnicze w czternastym wieku miały we Florencji swój własny sąd na Piazza della Signoria, dzisiaj jest to siedziba muzeum i sklepu Gucci. To on zajmował się rozstrzyganiem sporów między korporacjami i innymi ważnymi sprawami. Przedstawiciele gild należeli do władzy ustawodawczej i wykonawczej w mieście, czynnie uczestnicząc w życiu politycznym i broniąc własnych interesów na przykład przed żądaniami papieża. Przypomnę, iż dynastia Medyceuszy (tutaj o niej więcej) pochodzi właśnie od kupców a później bankierów.

W szesnastym wieku dochodzi do powolnego upadku korporacji średniowiecznych, a w drugiej połowie osiemnastego wieku zostają one zniesione na rzecz Izby Handlowej.

Obrobka welny, Plaskorzezba Andrea Pisano
Płaskorzeźba z dzwonnicy florenckiej – tkanie wełny

Patronat nad sztuką
Cech wełny zrzeszał w pewnym momencie około trzydzieści tysięcy ludzi i był największą korporacją we Florencji. To właśnie ona podjęła patronat nad budową nowej katedry, kopuły jak również dzwonnicy. Baranek z flagą to jej symbol, wszechobecny w mieście. Korporacja jedwabiu zarządzała budową między innymi Szpitala Niewiniątek, jednego z pierwszych sierocińców na świecie.

W samym centrum miasta niedaleko Piazza Repubblica kiedyś znajdowało się wiele budynków siedzib cechów. Niestety pod koniec dziewiętnastego wieku doszło do zburzenia wielu z nich a dzisiaj ostały nam się: budynek korporacji wełny przy ulicy Calimala, tuż obok niego siedziba Rzeźników, którzy za znak rozpoznawczy wybrali kozła, do dzisiaj na fasadzie. A kilka metrów od Piazza del Mercato Nuovo znajduje się dość zmodyfikowany budynek korporacji jedwabiu.

Niewierny Tomasz, Verrocchio
Verrocchio – Niewierność Tomasza, Orsanmichele

Kościół Orsanmichele
Jeśli macie ochotę pobawić się w odgadywanie cechów, to proponuję spacer dookoła Orsanmichele. Ten ciekawy, prostokątny kościół, kiedyś otwarta loża z targiem zboża, został ozdobiony przez nisze, do których najważniejsze cechy miasta zamówiły rzeźby ich świętego patrona. I tak niektóre z nich zatrudniły znanych artystów np: Lorenzo Ghiberti, Donatello, Nanni di Banco, Andrea Verrocchio, Giambologna. W każdej prawie niszy możecie dopatrzeć się odwołania do danej korporacji czy to dzięki herbowi, elementom charakterystycznym lub płaskorzeźbie. Trzeba obserwować bardzo uważnie, niektóre z nich nie są banalne. Najbardziej znane rzeźby to: Św. Jan Chrzciciel ręki Lorenza Ghibertiego, Św. Jerzy i Św. Marek Donatella, czterech Świętych koronowanych dłuta Nanniego di Banco i Niewierny Tomasz Verrocchia.

Zainteresował Was ten temat? Dowiedźcie się więcej o średniowiecznych korporacjach jak na przykład tutaj, o ciężkim życiu czeladnika lub wybierzcie się na wycieczkę po Florencji ze mną.